Choć władza rodzicielska zapewnia pewien określony zakres władztwa nad dzieckiem, nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Co więcej, z jej sprawowaniem łączy się zdecydowanie więcej obowiązków, niż „uprawnień”.
Musisz wiedzieć, że żaden przepis obowiązującego prawa nie definiuje wprost czym jest „władza rodzicielska”. Przyjmuje się jednak, że stanowi ona ogół:
wobec dziecka i które wynikają z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Zakres władzy rodzicielskiej obejmuje trzy podstawowe elementy:
Zasadą jest, iż władza rodzicielska musi być wykonywana przez rodziców z odpowiednim poszanowaniem godności i praw dziecka. Pamiętać przy tym trzeba, że na nim samym, spoczywa szereg obowiązków wobec rodziców. Jest ono im winne posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli – powinno wysłuchać tych rodzicielskich opinii i zaleceń, które są formułowane dla jego dobra.
Władza rodzicielska we wszystkich jej trzech zakresach powinna być sprawowana z zachowaniem zasad określonych w normach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Choć zakres władzy rodzicielskiej nad osobą dziecka sięga bardzo daleko, to jednak nie może ona być sprawowana w sposób dowolny. Obowiązujące przepisy wskazują bowiem jasno, że powinna ona być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
Trzeba zaznaczyć, że nie ma definicji ustawowej pojęcia „dobro dziecka”. Z jednej strony, obejmuje ono całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przede wszystkim takich, jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono również wymiar materialny. Polega on na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy.
Z powyższego wynika zasada, że rodzice zobowiązani są wychowywać dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierować nim, troszcząc się jednocześnie o jego rozwój fizyczny i duchowy oraz przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.
Ustawodawca wskazuje, że rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Pamiętać przy tym trzeba, że osobom wykonującym władzę rodzicielską zakazuje się stosowania kar cielesnych.
Zarząd majątkiem dziecka obejmuje wszelkie dokonywane przez rodziców czynności prawne, faktyczne i procesowe, które są podejmowane w stosunku do jego całości lub poszczególnych składników. Są oni zobowiązani sprawować go z należytą starannością.
Powinieneś wiedzieć, że zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani też przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Nie mogą oni także, bez uprzedniego uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego, dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Przyjmuje się, że przez czynności zwykłego zarządu należy rozumieć załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy, pobieraniem z niej pożytków i jej utrzymywaniem w stanie niepogorszonym, wszystko zaś, co nie mieści się w tych granicach, należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Generalnie do tych pierwszych zalicza się czynności niepolegające na zaciąganiu zobowiązania lub rozporządzaniu prawem majątkowym dziecka, zaś za te drugie uznawane są przede wszystkim: zbycie bardziej wartościowych składników majątku dziecka, odpłatne nabycie nieruchomości, związane z przeznaczeniem znacznych środków pochodzących z majątku małoletniego, a także zrzeczenie się własności bardziej wartościowej rzeczy, zaciągnięcie pożyczki w kwocie przekraczającej bieżące potrzeby, zrzeczenie się dziedziczenia, odrzucenie spadku lub przyjęcie go wprost, etc.
Zasadą jest, iż czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie małoletniego oraz jego rodzeństwa, jeśli wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny.
Po ustaniu zarządu majątkiem dziecka, rodzice obowiązani są oddać go w całości jemu samemu lub jego przedstawicielowi ustawowemu. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć z niego rachunek. Nie może ono jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać w tym charakterze samodzielnie.
Celem przedstawicielstwa ustawowego rodziców jest ochrona interesu dziecka, który bardzo często wymaga dokonywania określonych czynności prawnych dotyczących jego osoby bądź majątku. W tym zakresie rodzice reprezentują małoletniego wobec osób trzecich, organów państwowych i oraz instytucji, a także w jego imieniu załatwiają sprawy, składając np. oświadczenia woli, takie jak zgoda na wykonanie danego zabiegu medycznego.
Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia przez nie pełnoletniości, a więc ukończenia przez nie osiemnastego roku życia i uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych.
Przysługuje ona obojgu rodzicom, przy czym każde z nich jest zarazem obowiązane, jak i uprawnione do jej wykonywania. O istotnych sprawach dziecka rodzice powinni w miarę możliwości rozstrzygać wspólnie, w braku porozumienia w tym przedmiocie, sprawa zostanie poddana pod rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego.
Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z nich. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało jej pozbawione albo gdy uległa ona zawieszeniu.
Musisz wiedzieć, że w pewnych szczególnych okolicznościach sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej może doznać przeszkód, gdyż:
Do ograniczenia władzy rodzicielskiej może dojść wówczas, gdy rodzice nie są w stanie podołać swoim obowiązkom w pewnym zakresie, co powoduje zagrożenie dla dobra dziecka, np. z powodu ograniczeń umysłowych czy nałogów. W takim wypadku sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenia, mające na celu poprawę tego stanu rzeczy. W szczególności może on:
Ponadto Sąd opiekuńczy może powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemau w tym celu kuratorowi.
Wskazać też trzeba, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, a więc separacji, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. W tym zakresie może on powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej tylko jednemu z rodziców, ograniczając jednocześnie władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Warunkiem jest jednak, aby przemawiało za tym dobro dziecka.
Sąd opiekuńczy może orzec zawieszenie władzy rodzicielskiej jeżeli zachodzi przemijająca przeszkoda w jej wykonywaniu, np. rodzic znajduje się w zakładzie karnym. Podlega ono uchyleniu, gdy odpadnie przyczyna jego ustanowienia.
Do pozbawienia władzy rodzicielskiej przez sąd może dojść w sytuacji, gdy nie może ona być wykonywana z powodu trwałej przeszkody lub też rodzice jej nadużywają bądź w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki.
Sąd może też pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić jedynie w razie ustania przyczyny, która była podstawą jej pozbawienia.
Jeżeli potrzebujesz porady w kwestii wykonywania lub możliwości pozbawienia władzy rodzicielskiej, dobrym rozwiązaniem będzie skontaktowanie się z profesjonalistą, czyli adwokatem, który podpowie Ci, jak się do tego zabrać oraz zajmie się wszelkimi koniecznymi formalnościami.
